Di chúc bị thất lạc, hư hỏng thì xử lý như thế nào?

Di chúc bị thất lạc, hư hỏng có còn giá trị không? Tìm hiểu quy định pháp luật về xử lý di chúc bị mất, chia di sản khi không có di chúc, thời hiệu chia lại di sản theo di chúc tại Việt Nam.

1. Quyền lập di chúc và tầm quan trọng của di chúc

Người có tài sản có quyền lập di chúc để thể hiện ý chí định đoạt tài sản của mình cho người khác sau khi qua đời. Đây là quyền cá nhân được pháp luật công nhận nhằm đảm bảo tính tự nguyện, độc lập trong việc chuyển giao tài sản. Theo đó, người lập di chúc có thể:

Chỉ định một hoặc nhiều người được hưởng di sản;
Quy định phần tài sản cụ thể cho từng người thừa kế;
Giao trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản hoặc quyền lợi nhất định cho người thừa kế.

Tuy nhiên, trong thực tế, không ít trường hợp xảy ra tình huống di chúc bị thất lạc, hư hỏng dẫn đến tranh chấp hoặc khó khăn trong việc chia di sản. Vậy khi mất di chúc hoặc di chúc không còn nguyên vẹn, pháp luật xử lý thế nào?

2. Căn cứ pháp lý khi di chúc bị mất hoặc hư hại

Điều 642 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định rõ ràng về việc xử lý trường hợp di chúc bị thất lạc, hư hại:

“1. Kể từ thời điểm mở thừa kế, nếu bản di chúc bị thất lạc hoặc bị hư hại đến mức không thể hiện được đầy đủ ý chí của người lập di chúc và cũng không có bằng chứng nào chứng minh được ý nguyện đích thực của người lập di chúc thì coi như không có di chúc và áp dụng các quy định về thừa kế theo pháp luật.
2. Trường hợp di sản chưa chia mà tìm thấy di chúc thì di sản được chia theo di chúc.
3. Trong thời hiệu yêu cầu chia di sản, trường hợp di sản đã chia mà tìm thấy di chúc thì phải chia lại theo di chúc nếu người thừa kế theo di chúc yêu cầu.”

3. Các tình huống xử lý khi di chúc bị thất lạc, hư hỏng

Trường hợp 1: Di chúc bị mất, hư hại không thể xác minh

Khi di chúc không còn thể hiện đầy đủ ý chí của người lập di chúc và không có bất kỳ bằng chứng nào khác để chứng minh nội dung di chúc, thì di sản sẽ được chia theo quy định pháp luật.

Đây là cách chia mặc định nhằm đảm bảo quyền lợi cho những người có quan hệ huyết thống, hôn nhân, nuôi dưỡng hợp pháp với người để lại di sản. Các hàng thừa kế sẽ được xác định theo quy định tại Điều 651 Bộ luật Dân sự.

Lưu ý: Chỉ khi không thể xác minh được nội dung di chúc, việc chia di sản theo pháp luật mới được áp dụng.

Trường hợp 2: Tìm thấy di chúc trước khi chia di sản

Nếu trong thời gian từ lúc mở thừa kế đến khi thực hiện chia di sản mà di chúc được tìm thấy, thì toàn bộ di sản sẽ được chia theo nội dung của di chúc.

Điều này thể hiện sự tôn trọng tối đa ý chí của người lập di chúc, đảm bảo người được chỉ định thừa kế theo đúng nguyện vọng của người để lại tài sản.

Ví dụ thực tiễn: Một người lập di chúc để lại nhà cho người cháu. Tuy nhiên, khi mất, gia đình không tìm thấy di chúc và dự định chia theo pháp luật. Trước khi chia, phát hiện di chúc gốc trong két sắt. Lúc này, việc chia tài sản sẽ căn cứ theo nội dung di chúc tìm thấy.

Trường hợp 3: Tìm thấy di chúc sau khi di sản đã được chia

Khi di chúc bị thất lạc và được tìm thấy sau khi di sản đã được chia theo pháp luật, thì việc xử lý sẽ phụ thuộc vào yêu cầu của người thừa kế theo di chúc.

Có ba khả năng:

Người thừa kế không yêu cầu chia lại: Không cần điều chỉnh phần di sản đã chia. Việc chia di sản cũ vẫn giữ nguyên.
Người thừa kế có yêu cầu và trong thời hiệu: Phải chia lại theo di chúc. Thời hiệu được tính là 30 năm với bất động sản, 10 năm với động sản.
Người thừa kế có yêu cầu nhưng quá thời hiệu: Không chia lại di sản.

Lưu ý quan trọng: Thời hiệu yêu cầu chia di sản là điểm mấu chốt quyết định có được chia lại hay không.

4. Di chúc bị hư hỏng nhưng có thể xác minh nội dung?

Không phải mọi trường hợp di chúc rách, mờ, cháy một phần… đều mặc nhiên chia theo pháp luật. Nếu vẫn có bằng chứng đáng tin cậy chứng minh nội dung gốc của di chúc (bản sao, bản scan, nhân chứng…), Tòa án có thể công nhận hiệu lực di chúc này.

Ví dụ: Một di chúc bị rách mất phần chữ ký cuối cùng nhưng có video ghi lại quá trình lập di chúc, người lập minh mẫn, tự nguyện – có thể coi là chứng cứ để khôi phục nội dung và hiệu lực của di chúc.

5. Một số lưu ý giúp bảo vệ giá trị của di chúc

Để tránh các tranh chấp hoặc sự cố đáng tiếc khi di chúc bị thất lạc hoặc hư hỏng, người lập di chúc nên lưu ý:

Lập di chúc có công chứng hoặc chứng thực tại UBND xã/phường;
Lưu trữ bản gốc cẩn thận tại nơi an toàn như két sắt, gửi văn phòng luật sư hoặc cơ quan công chứng;
Thông báo cho người tin cậy về sự tồn tại của di chúc;
Có thể gửi một bản sao cho người được thừa kế chính.

6. Kết luận

Việc di chúc bị thất lạc, hư hỏng không chỉ gây khó khăn trong việc phân chia di sản mà còn có thể làm phát sinh tranh chấp giữa những người thân. Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam đã có những quy định cụ thể và rõ ràng tại Bộ luật Dân sự 2015 để xử lý các tình huống này một cách công bằng và hợp lý. Nếu bạn đang gặp vướng mắc liên quan đến việc chia thừa kế, cần xác nhận hiệu lực di chúc hoặc giải quyết tranh chấp di sản, hãy liên hệ với luật sư chuyên về thừa kế để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.